یادگیری و پردازش زبان یکی از پیچیده‌ترین وظایف مغز است که نیاز به همکاری چندین بخش مختلف دارد. با وجود اینکه هر دو نیمکره مغز در این فرایند نقش دارند، معمولاً نیمکره چپ به‌عنوان مرکز اصلی زبان در بیشتر افراد شناخته می‌شود. این ترجیح نیمکره‌ای یا "جانبی‌سازی زبان" یکی از ویژگی‌های بارز مغز انسان است، اما نیمکره راست نیز در برخی جنبه‌های یادگیری زبان نقش مهمی ایفا می‌کند.

نقش نیمکره چپ در یادگیری زبان

نیمکره چپ مغز معمولاً مسئول پردازش جنبه‌های اصلی زبان مانند گرامر، واژگان، و تولید و درک گفتار است. دو ناحیه اصلی در این نیمکره نقش کلیدی در پردازش زبان دارند:

1. ناحیه بروکا (Broca's Area):
   این ناحیه که در لوب پیشانی (Frontal Lobe) نیمکره چپ قرار دارد، مسئول تولید زبان و سازمان‌دهی ساختارهای دستوری است. فعالیت این ناحیه به ما امکان می‌دهد تا جملات را بسازیم و گفتار روانی داشته باشیم. آسیب به این بخش می‌تواند منجر به آفازی بروکا شود، وضعیتی که در آن فرد توانایی تولید کلمات و جملات پیچیده را از دست می‌دهد.

2. ناحیه ورنیکه (Wernicke's Area):
   این ناحیه که در لوب گیجگاهی (Temporal Lobe) نیمکره چپ قرار دارد، به درک زبان و معناشناسی مربوط است. این بخش به ما کمک می‌کند تا کلمات و جملات را بفهمیم. اختلال در این ناحیه می‌تواند باعث آفازی ورنیکه شود، که در آن فرد قادر به فهم زبان نیست و گفتار او بی‌معنا می‌شود.

این دو ناحیه از طریق یک مسیر عصبی به نام قوس آرکوات (Arcuate Fasciculus) به هم متصل هستند که هماهنگی بین درک و تولید زبان را ممکن می‌سازد.

نقش نیمکره راست در یادگیری زبان

هرچند نیمکره چپ غالباً با زبان مرتبط است، نیمکره راست نیز در جنبه‌های خاصی از زبان نقش مهمی دارد، به‌ویژه در مواردی که به ارتباطات غیرکلامی و عاطفی مرتبط می‌شود:

• درک لحن و آهنگ صدا: نیمکره راست مسئول درک تنوع در آهنگ و لحن گفتار است که در انتقال احساسات و مقصود گوینده نقش دارد.
• پردازش استعاره‌ها و کنایه‌ها: درک معانی پیچیده و غیرمستقیم جملات نیاز به فعالیت نیمکره راست دارد.
• ارتباطات بصری-فضایی: یادگیری زبان‌های نوشتاری مانند حروف و نمادها نیازمند همکاری بین نیمکره‌ها است، اما نیمکره راست به درک جنبه‌های تصویری کمک می‌کند.

جانبی‌سازی زبان و استثناها

اگرچه در اکثر افراد راست‌دست، نیمکره چپ مسئول زبان است، این ترجیح همیشه ثابت نیست. در حدود 70 درصد از افراد چپ‌دست نیز نیمکره چپ غالب است، اما در برخی، نیمکره راست یا هر دو نیمکره در پردازش زبان سهیم‌اند.

تأثیر آسیب به نیمکره‌ها بر زبان

آسیب به نیمکره چپ معمولاً اثرات جدی‌تری بر توانایی‌های زبانی دارد. در کودکان، به دلیل انعطاف‌پذیری عصبی مغز، نیمکره راست می‌تواند تا حدی مسئولیت‌های زبانی نیمکره چپ را بر عهده بگیرد. اما در بزرگسالان، چنین جبران‌هایی محدودتر هستند.

بخش‌های مرتبط با یادگیری زبان عمدتاً در نیمکره چپ قرار دارند، اما نیمکره راست نیز در جنبه‌های عاطفی و تصویری زبان نقش دارد. این همکاری پویا میان نیمکره‌ها، انعطاف‌پذیری و توانایی بی‌نظیر مغز را در پردازش زبان نشان می‌دهد. این ساختار منحصربه‌فرد به انسان امکان می‌دهد تا ارتباطات پیچیده‌ای برقرار کند و زبان را به‌عنوان ابزاری برای تفکر و تعامل اجتماعی به کار گیرد.